KASTAMONU ERKEK OYUNLARI
1.TAŞKÖPRÜ ZEYBEĞİ
Taşköprü Zeybeği, 1970’li yıllarda yörenin erkekleri tarafından oynanmış, sonraki dönemlerde yaygınlığını kaybetmiş bir zeybek oyunudur.Aynı isimle bilinen ve sözleri olmayan bir müzik eşliğinde oynanır.
Türkünün de kaynağı olan Hüseyin SANCAK, Paşanın Deli Mehmet, Dımbırın Mehmet, bir dönem büfe çalıştıran Katil Süleyman ve Sarı Ayşe o dönemlerde bu oyunu en güzel icra eden kişilerdir.Günümüzde ise bu oyunu bilenlerin çoğu ölmüştür.İstanbul’un Zeytinburnu ilçesinde yaşayan Yusuf SANCAK oyun hakkında bilgisine başvurabileceğimiz tek kaynaktır.Yusuf Sancak’tan edindiğimiz bilgilere dayanarak oyunu aktarmaya çalışacağız.
İki veya daha fazla kişiyle karşılıklı oynanır.Vücudun duruşu dik ve bakışlar serttir.Duruş eşe doğrudur.Oyuna başlarken iki el de arkada belde tutulur.Üç sayılı giriş müziğinden sonra arkadaki kollar( sağ kol önce) göğüs önünden sağa-sola-sağa çekilir, tekrar yana alınır ve aynı figür tekrar edilir.Kollar yukarıda sağa-sola sağa sallanır.
Müzik başında , sağ adımla başlayan üç sayılı yürüyüş yapılır.Daha sonra sol basılır sağ kaldırılır,sağ basılır sol kaldırılır, tekrar sol basılır sağ kaldırılır, tekrar üç sayılı yürüyüş yapılır ve ayak kaldırmalar da tekrarlanır.Bitince kollar yana alınır.
Müziğin başında kollar yukarıda üç kez sallanma yapılır.El vurarak önce sağ diz sonra sol diz yere vurulur, üç sayıda eksende dönülür ve aynı çökme – diz vurmalar tekrarlanır.
Takip eden müzikle el vurma ve çökerek önce sağ dizi sonra sol dizi yere koyarak sağ ayağın basılarak kalkma , devamında eksende dönerek aynı figürün tekrarı yapılır.
Kollar arkaya alınıp en baştaki duruşla kol döndürülerek oyun sona erdirilir.
2.SEPETÇİOĞLU
Kastamonu’nun en bilinen oyunudur.Erkeklerin oynadığı diğer Kastamonu oyunları gibi efe-zeybek oyunlarındandır.
OYUNUN OYNANIŞI
Oyun dairede oynanır.Oyuncular kollar yanda ve açık, dairede dönerler.Söz başlar, dönme devam eder ama sözler hareketlenmeye başlarken oyuncular sağ ellerini alınlarına getirirler ve ortaya dönerler.Sağ ayakla başlayan ve sağdan kendi ekseninde yapılan dönüşle kol çevirmeler yapılır.(sözün sonuna kadar).Kollar yukarıda sallandıktan sonra sol ayağı kaldırarak başlayan öne geri adım atmalar yapılır(2).Kol çevirmenin ardından sağa ve sola atışlar yapılır.İki defa zıplayarak iki eli yere uzatmalar ve sağdan yapılan eksende dönmeler yapılır(kollar yukarıdadır), kol sallama ile birinci bölüm sona erer.
Dairede dönerek , sözle birlikte tekrar ortaya dönme ve sözün sonuna kadar ilk bölümün aynısı yapılır.Sözler bitince sağa doğru düz yürüyüş ve çökerek sağ dizi yere vurma, el vurup sekme ve iki defa sağ ve sol dizleri yere vurma, ikinciden sonra sağdan dönerek ters yürüme ve sağ ve sol dizleri vurma sol diz yerde dururken kol çevirme ve sallamalar(2) .Ayağa kalkıp sol tarafta el vurma kol sallama ve ikinci bölümün sonu.
Eksende dönmeler ve sözler bitene kadar aynı yerlerin tekrarı.Sol adımla başlayan sağ ayak önde sol ayak arkada sağa doğru çapraz yürümeler(2).Önce sağ ayağı sola sonra sağa ve sonra diz altına çekme.Aynı hareketleri sol ayakla da yapma.Bir defa yerinde kol sallama ve arkasından solu çekip sağ ayak üzerinde sekerek yere uzanma, sol tarafta el vurma.İkinci tekrardan sonra el vurmayı ritme uygun olarak beş kez yapma.Dairede dönerek oyunun bitirilişi.
3.TOPAL KOŞMA
Hem kadınlar hem de erkekler tarafından oynanılan, sözlü bir oyundur.Son yıllarda bilen ve oynayan insanların azalması nedeniyle neredeyse unutulmaya yüz tutmuştur. İl içindeki yarışmalarda ve gösterilerde tekrar oynanmaya başlaması ile yeniden hayat bulmuş bir oyunumuzdur.Kastamonu Folkloruna halk oyunları alanında büyük hizmetleri olan öğretmen arkadaşımız Dilek Küçükköse, İstanbul ve Balıkesir şehirlerinde bu oyunu çalıştırdığı ekiplere oynatarak hala yaşatmakta ve bizlere de kaynaklık etmektedir.
Kadınların ve erkeklerin oynamaları arasındaki fark , kadınların sekerek yaptıklarını erkeklerin yürüyüş adımlarıyla yapmalarıdır.Erkek oyuncular kol çevirmeleri daha sert ve belirgin olarak yaparlar.
OYUNUN OYNANIŞI
Erkekler sağ basar ve sol ayağı yukarı çekerek oyuna başlarlar.Kadınlar ise aynı şeyleri sekerek ve ayakları çapraz olarak birbirinin önünde geçirerek oynarlar.Bu sırada kollar (sağla başlayarak) önden ve arkadan çevrilirler.Bu hareketler ileri geri gidip gelinerek veya dairede dönerek devam eder.
Sözler başlayıp ,Sana öğreteyim topal koşmayı(2) dedikten sonra önce sağ ayakla başlayarak ayak ucunu önce sağ tarafa,sonra diğer ayağın önüne ve yerine basmalar her iki ayakla da yapılır.Bu sırada kollar yukarıda ve dirsekten kırık şekilde tutulur.
“Bir sen söyle bir ben topal koşmayı”, sözleri bitince kadınlar belden öne doğru eğilerek , dört kez aynı anda iki ayak ucunu da kaldırıp yere basarlar(topukların üstünde).Bunu yaparken kollar yana indirilir ve dizlerden de esnemeler yapılır.Erkekler ise öne eğilmez ve sadece dört sayı yürüme ve kolları yanda sallama hareketlerini yaparlar.
Oyunun son bölümünde sekerek soldan dönüşler ve dönerken kadınların sağla başlayan yandan kol döndürmeleri vardır.Dönüşler dört sayıda bitirilir.Ters dönüşler de yapılabilir.Erkekler dönerken normal kol döndürmeleri yapar ve ters dönüşleri yaparken kollar yukarda tutulur.
Oyun ikinci sözlerde ve sonrasında da aynı şeylerin yapılması ile devam eder.
4.ORTAK
Sahneye göre daire veya hilal şeklinde sıralanılır . Sözler iki oyuncu tarafından canlandırılır. Kenardaki oyuncular kavgayı önler şekilde hareket ederler.
Birinci sözlerden sonra sağ tarafa doğru ve sağ ayak önde sol ayak arkadan adım alarak kayma yapılır.Kollar yanda omuz hizasında açıktır.Yeterince açıldıktan sonra sağ ayak yere vurularak sağdan dönüş yapılır.İleri çıkıp karşılıklı gelinir ve sağ ve sol ayakla ayak uçları önde yere dokundurulur.
İkinci sözlerden sonra Yana yürüyüş yapılırken kollar açılıp kapatılır.(önde)Soldan ortaya dönülür , karşılıklı yer değiştirilerek oyun sona erdirilir.
Bir kişiyle ortak oldum
Neşe gitti gamla doldum
Sonunda Mevla’yı buldum
Ortak benim hakkım yeme.
İnkâr etme gel şekerim
Tersine döndü tekerim
Altun dişini sökerim
Ortak benim hakkım yeme
Beraber açtık lokanta
Her gün süründük lavanta
İşin gücün hep avanta
Ortak benim hakkım yeme
İkimiz açtık oteli
Sonra olduk mahkemeli
Güldürdün kendine eli
Ortak benim hakkım yeme
5.TİRİDİNE BANDIM
Oyun dairede oynanır.Kollar yanda ve aşağıda ritme göre sallanarak hareket eder.Oyun sağ adımla başlar.Sağ-sol- adım alındıktan sonra sağ ve sol adım yerinde yapılır.Sözler başladığında dairede dönme devam eder.Sözlerin “hey hey” bölümünde “hey” diye bağırmalar vardır.
“Yavrusunu sinek kapmış” diye devam eden yerde , sağ taban üzerinde sol diz kırık vaziyette , kollar silahlığın önünde hafifçe kanat çırpma yapar.”Gördün mü “ derken sağ el gözlerin üzerine koyularak bakış yapılır.”Amanın” diye başlayan yerde sağ kol aşağıda sol kol yukarıda yanlara açık şekilde soldan dönmeler yapılır.”Bedava mı sandın” denirken ortaya dönülerek ayaklar yan yana pozisyonda ,dizlerden kırılarak yaylanma yapılır ,bu sırada kollar ikisi aynı anda öne geri sallanır.Bu figürle birlikte dört yaylanmadan sonra bir kez zıplama yapılır.Sekiz defa sağa sola atlamalardan sonra soldan eksende dönüşler tekrar edilir.Müziğin başında bütün oyuncular yürüme adımlarıyla ortada küçük daire yaparlar, seri adımlarla dairedeki yerlerine geçerler.Dairede dönme hareketleri içe alınan sağ adımla yapılır.Sol kol yukarı kaldırılarak başlayan kol hareketleri ile birinci bölüm sona erer.
“Sabahleyin erken çifte giderken “ diye başlayan sözlerde aynı birinci bölümde olduğu gibi başlanır.”Öküzüm torbadan düşmüş” denilince eller sol omuzda birleştirilir, sol diz kırık şekilde sağ tabanda yapılan figür tekrarlanır.”Amanın” diye başlayan yerde önde kaşık vurularak sol diz çekilerek sağ ayak üzerinde sekmeler yapılır.(8 defa).Sol ayak sola doğru adım alır sağ ayak yanına, 4 defa dairede dönmeden sonra sağ ayak sağa adım alır ve dört defa tekrarlanır. Ortaya yürüme ve yerine dönmeler tekrar yapılır.
Üçüncü bölüm aynı şekilde başlar. Sözlere uygun şekilde ya kuşak gösterilir yada elek sallanır.Birinci bölümde yapılan öne geri kolların sallanması ve yaylanmalar ve zıplamalar tekrarlanır.İki diz yan yana yere koyulur öne, yana ve geri uzanarak oynanır ve oyun ayakta sağ ayağı öne basılarak yapılan dörtlü adımla ve dairede dönerek sona erdirilir.
6.DEĞİRMENCİ
Oyun dairede başlar.Kollar yanda ve aşağıdadır.Vücut sağa sola küçük adımlarla yerinde hareket eder.el, kol ve mimiklerle sözlere uygun hareketler yapılır.Sözlerin arasında çalınan saz bölümlerinde sağdan dönüşler yapılır.Bu dönüşlerde önce sağ adım alınır ve üç adımda dönme tamamlanır.Dönmeler sırsında öne doğru eğilme yapılır.
Sözlerin bitişi ile birlikte , sağ adım içe basılarak dairede sağa kaymalar yapılır.Kollar açık ve yukarıdadır.Sekiz sayılık kaymalardan sonra eşler karşılıklı geçerler ve sağ ve sol kol yanda aşağı yukarı kaldırarak oynarlar.Sekiz sayıda arkada kalan oyuncuya döner ve yine karşılıklı oynarlar.
Müzik başında sağa doğru kayma yaparlar.Bunu yaparken sağ ayak öndedir sol ayak arkadan gelir.
Soldan dönüşler ve tersine dönüşler yapılırken önce sağ kol aşağıdadır, sonra kol değiştirilir ve sol kol aşağı iner.
Geriye açılırken sekiz sayılı ayak atmalar yapılır.
Atmalardan sonra sağ ayak içe sert bir adım alır ve aynı anda kaşık vurulur ve vücut öne doğru eğilir.
Eğilerek sağdan dönüş , üç adımla tamamlanır.Dönüşün sonunda sağa ve sola uzanarak oynanır, zıplayarak kaşık vurulur ve soldan dönüş yapılır.Kollar yana açık olarak ortaya yürüme ve geri açılma.
Öne adım alarak dairede yürümelerle oyun sona erdirilir.
7.ÇARŞAMBA
Oyunun ana figürü sağ ayağı yere vurup çapraza sağa doğru uzattıktan sonra iki adım koşma adımı yapmaktır.
* * *
KASTAMONU KIZ OYUNLARI
1-SEMET KARŞILAMASI
Kollar yukarıda, sağ ayağı öne ve hafif sağ çapraza uzatma.Bir müzik boyunca hareketin devam etmesi.Kollar küçük hareketlerle sallanır.
2.Müzikle beraber düz yürüme adımına geçilir. Dördüncü sayıda sol el alına, sağ el bele koyulur, vücut geriye doğru yatar.İkinci dört sayıda sağ el öne bel hizasına, sol el bele koyulur.Vücut belden öne doğru eğilir.
3. ve 4. Müzikte dokuz sayılı dönmeler yapılır.( Sekmeden.Sağ ayak topuğu yere vurulup çekilir.Sol ayak topuğu yere vurulup çekilir.3. ve4. adımlarda sola dönülür, 5. ve 6. adımlarda sağa dönülür.6. Adımdan sonra sol taraftan dönme tamamlanır.)Tam ve çeyrek dönüşlerde sekme yapılmaz.
2-TİRİDİNE BANDIM
Girişte nakarat müziği yapılırsa ayak ucunda düz adımlı yürüme hareketi yapılır.Hey hey, diye başlayan sözle kollar aşağı iner.Yaylanarak ve kalçayı hafifçe adıma göre döndürerek sağla öne adım alınır.Sol geride dört sayılı yürüyüş yapılır.’Yavrusunu sinek kapmış ‘ sözü ile sağ tabanda kanat çırpma yapılır.’’Amanın amanın’’ Sözleriyle sol taraftan dönmeler yapılır.Sola dönerken sol kol,sağa dönerken sağ kol yukarıdadır.Diğer kol aşağıda ve vücuttan iki karış açıktadır.
2.Müzikte ‘’öküzüm torbadan ‘’sözü ile iki el birleşir ve torba tutar.’’Amanın amanın ‘’ sözlerinde sol sek bas yapılır.
3. Müzikte ileri geri yürüyüş ve ‘’un elerken deve düştü elekten’’ sözüyle sağ tabanda un eleme hareketi yapılır.Sonunda sekme ve kaşık vurma figürleri yapılır.
3-TOPAL KOŞMA
Oyun sözlerle birlikte başlar.
Sağ ayak sekerek sol ayağın önüne adım alır.Sol ayak ta aynı adımı sağ ayağın önüne alır.Kollar erkekler oynarken biri önde diğeri arkadan çevrilerek , kızlar oynarken ise adım alan ayakla aynı kol yukarıdan aşağıya döndürülür.İki defa tekrarlanan bu bölümden sonra önce sağ ayak ucu öne , sonra sağa ve diğer ayağın yanına basar.Aynı figür diğer ayakla tekrarlanır.Ayak uçları dört kez yere basar ve sekmelere geçilir.Kollar yandadır.
Sağ basılarak sol çekilir, sol basılarak sağ çekilir.Bu figürler dönerek dört defa tekrarlanır.Kollar seken ayakla aynı kol vücutla beraber aynı yöne hafifçe yatar.
Ah sana öğreteyim dağdan aşmayı
Bir sen söyle bir ben topal koşmayı da gel gel, diye başlayan sözleri vardır.
4-ÇARŞAMBA
Kollar aşağıda, vücut öne eğik , ayaklar yerinde çok hızlı adımlarla hareket eder.Bu sırada şu sözler söylenir.
Meşe meşeye benzer
Meşe kamışa benzer
Şu karşıdan gelen kız
Benim yarime benzer
Damın üstünde kartal
Kartal kanadın tartar
Dul karıdan kız alma
Çeker yakanı yırtar.
Bu sözlerle sağ ayağın ucu vurularak sağa öne uzatılan dört sayılı sekmelere geçilir.Kollar yukarıda ve dirsekten kırık , yere paraleldir.
5-KONAK
Kollar yukarıda yere paraleldir.Sağ ayak topuğu iki kez yere dokunur, sol ayak topuğu iki kez yere dokunur.İki defa tekrarlanan figürden sonra sol taraftan dönme yapılır.Önceki yapılan figürlere devam edilir.Oyun bu figürlerle devam eder.
6-GÖKÇEAĞAC’IN KİLİMİ
Kollar yukarda başlar.Her dört sayıda kollar yukarda sağa sola sallanır.Dört sayının sonunda aşağı eğilerek sağ tarafta kaşık vurulur.
Sol ayağın tabanında, sağ ayağın ucunda oynanır.Sağ ayak her adımda yukarıya doğru çekilir.Dört sayıda yapılan eksendeki dönmeler de yaptırılabilir.
7-SARI YAZMA
Sağ ayağı öne basıp solun yanına çekerek başlar.Dört kez tekrar edilen figürden sonra sağ ayağı dizden kırarak yukarı çekme ve dört sayıda dönme yapılır.Dönerken sağ kol aşağıdadır.Sol kol ise dirsekten kırık yukarıdadır.Dönüş tamamlanınca baştaki figür iki defa daha yapılır.Ara müziğinde öne adım ve son sayıda ,yukarıda kaşık vurmalar yapılır. (Dört )
8-ÇATALZEYTİN KIZLARI
Sağ ayakla başlayan dört sayılık yürümeden sonra beşinci adımla sol diz kırılarak yukarı çekilir.Hemen arkasından sağ ayak yukarı çekilir.Her altıncı sayıda kollar aşağıdan yukarı döndürülür.Oyun bu figürlerle devam eder.
Müzik sonlarında uygun yerlerde kaşık vurmalar da yapılır.
9-DEĞİRMENCİ
Oyun sözlerle başlar.Ayak ucunda yaylanırken kollar yukardadır.’’Elma gibi yanaklar’’ bölümünde kollar aşağıdan gelir ve yanakları gösterir.Ara müziklerde sekmeler yapılır.
“Kiraz gibi dudaklar’’ bölümünde yaylanma devam eder, kollar aşağıdan gelerek dudakları gösterir.’’Hep senin olsun’’ derken kollar açıktan yukarıya çekilir ve sağ ayakla
öne adım ve devam eden üç adımla oyun sürüp gider.
10-ORMANCI
Kollar yukarıda düz yürüme adımları ile oyun başlar.Kollar hafifçe sallanır.(Giriş müziğinde).Türkünün sözleri başlayınca sağla başlayan ve iki kolun da aynı ayakla aşağıya uzatıldığı ve dönüşte kol uzatmaların yukarı yapıldığı bölüm başlar.
Yerine dönüşten sonra durduğu yerde ayak atmaları yapılır.Oyun sonuna kadar bu figürlerle devam eder.
11-DÖRT KOLA
Kollar yukarıda ve hafifçe soldan sağa sallanarak başlar.Sağ ayak taban , sol ayak ucu ile oynanır.Bir müzik yerinde yapıldıktan sonra eşler omuzları yaklaştırarak ve birbirlerine bakarak armut şekli çizerek ileri çıkıp geri gelirler.(iki defa)
“Hop o yana” ile iki eş de ileri çıkar.Eşlerden sağda olanı ilerde kalır ve dalga yaparak soldan doğru eşine döner.’’Yat dizimin üstüne’’ ile yüz yüzeyürüyüp, sırt sırta geçme yaparlar.Bunun arkasındanyüz yüze yürüyerek yer değiştirirler.
Eşler birbirine doğru yürürken kollar yukarıda aç-kapa yapar.Oyunun sonraki bölümleri bunların tekrarı ile sürer.Yürümelerde kollar öne uzatılarak çapraz şekilde aşağı yukarı sallanabilir.
Son tekrarda alkışla birlikte ayaklar hızla yere vurulur ve vücut eğilmiş durumdadır.
